Yedi Tamu

 “Yedi Tamu”dan Irak Olalım!...

Dr. Hayati Bice

Tamu kapugın açar tabar (Tamu kapısını açan maldır) Dîvân ü Lûgât-it Türk

Ahmed Yesevi’nin “Divan-ı Hikmet”inde Tengri ve Uçmak terimlerinin kullanımıyla ilgili önceki yazılarımı Yesevi’nin “Cehennem” anlamında kullandığı “Tamu” kelimesine ilişkin inceleme ile noktalamak istiyorum.
Ahmed Yesevi’nin Türk Kozmogonisinden alarak büyük bir işleklik ve kolaylık ile kullandığı bu terimler Türklerin kadim dininin ilahi orijinli oluş konusundaki tartışmaları noktalayacak niteliktedir.

Yine öncelikle kaydedeyim ki Divân-ı Lügati’t-Türk’te Kaşgarlı Mahmud, Tamu kelimesine “Cehennem” anlamı vermiştir. (1)

“TAMUĞ” ve YESEVÎ

Hoca Ahmed Yesevi’ye atfedilen ve “Hikmet” olarak adlandırılan şiirleri bir araya getiren Divan-ı Hikmet’in orijinal metninde yer alan ve “Cehennem” ismine karşılık olarak kullanılan “Tamuğ” kelimesinin geçtiği hikmetler aşağıda bir arada gösterilmektedir.(2)

Burada dikkat çeken bir nokta hikmetlerde “Cehennem” kelimesi sadece 3 kez kullanılırken Kur’an-ı Kerim’deki “Cehennem” kavramıyla ilintili Farsça “Duzah ” kelimesinin çok daha fazla mısrada geçmesidir. Kur’an-ı Kerim’de “Cehennem” kelimesinin birebir karşılığı olarak Gök Türkçe “ Tamuğ ” isminin de “Cehennem” kelimesinden daha fazla sayıda yer alışı “hikmetler”deki terminoloji yönünden ilginçtir.

Yine hikmetlerden ikisinde “tamuğ” kelimesinin “”yedi tamu” olarak İslami literatürde işaret edilen sayı ile geçirilmesi dikkat çekicidir. Bunun bir tesadüf olduğunu iddia edecek olan varsa birden ona kadarki sayılarda iki yedi rakamaının tesadüfen bir araya gelme olasılığını hesap etsinler ! Bir de “sekiz cennet ; yedi cehennem” sözü ile “sekiz uçmaq-yedi tamuğ” dizisinin olasılık hesabı yapılırsa ortada bir tesadüf değil ilahi orijinli bir kozmogoninin Türk ve Arab dillerindeki iki yansıması olduğu ayan-beyan görülecektir.

    

Kıta başlarındaki rakamlar “ Tamuğ” kelimesinin geçtiği 8 hikmetin Dr. Hayati Bice tarafından hazırlanan ve Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları arasında yayınlanan Divan-ı Hikmet neşrindeki sıra numarasını göstermektedir.(3)

Aknı kara kılğanlar ol tamuğga kirmişler

12

Tarikatnı yollarıdur turfa uluğ

Ruzi kılgan bendesige bolgay yavuğ

Uçkunige takat kılmas yetti tamuğ

Ey yaranlar aziz candın toydum mena

20

Muhabbetni câmın içken divâneler

Kıyamet kün ot ağzıdın saçar dostlar

Kudret birle yaratılgan yetti tamuğ

Aşıklarnı narasıdın kaçar dostlar

22

"Ente'l-Hâdi Ente'l-Hakk"nı zikri uluğ

Hakk zikrini vird eylegen köngli sınuğ

Vird eylemey şeyhmen dese câyı tamuğ

Kolum tutub yolğa salgıl "Ente'l-Hâdi"

25

Kul Hâce Ahmed Hakk'dın kork kim korkmas imânı yok

Aldıngdadur ol tamuğ hâzır bolğıl seherde

39

Her kim senge sığınur tamuğdın ol kutulur

Uçmak sarı ulanur ya Mustafa Muhammed

88

Kul Hace Ahmed raks u semâ her kimge yok

Taklid birle ursa semâ kirgey tamuğ

Bu rivâyet pinhan erdi aytsam kamuğ

Haknı tapıp raks u semâ urdı dostlar

91

Bidârlarğa Hak rahmeti bolur yavuk

Bidârlarnı köngli sınuk közi yaşlık

Men menlikni cezâsını bergey tamuğ

Tekebbürni duzah içre hâli düşvâr

99

Molla müfti bolğanlar yalğan fetva bergenler

(1)Kaşgarlı Mahmud, Divân-ı Lügati’t-Türk, “tamu” , s. 527, Kabalcı Yayınevi, Mayıs 2005 – İstanbul.

(2)Ahmed Yesevi, Divan-ı Hikmet , Yayına Hazırlayan : Dr. Hayati Bice ; T.Diyanet Vakfı yayınları, 4. Baskı , 2005- Ankara.

(3) Kıta başlarındaki rakamlar Tamu kelimesinin geçtiği 8 hikmetin Dr. Hayati Bice tarafından hazırlanan ve Türkiye Diyanet Vakfı yayınları arasında yayınlanan Divan-ı Hikmet neşrindeki sıra numarasını göstermektedir. Hikmetler nakledilirken lüzumsuz tartışmaları peşinen önlemek kaygısıyla şiirlerin orijinal metinleri verilmiştir.